Kürt Kadınının Geleneksel Giyim Kuşamı - Şırnak

Şırnak yöresinde yaşayan Kürt kadınlarının geleneksel giyim kuşamı, merkezinde bulunduğu Botan bölgesi ile benzerlikler gösterir. Başa takılan başlıklar, boyuna ve kollara takılan takılan rengarenk ve giyim kuşam ile sentez oluşturur. Geçmişte Ermeni dokuma ustalarının kara tezgahlarda dokudukları yün örtüler, kadınların başlarına dolayarak bağladıkları bir başlık türü idi.

Başa bağlanan örtü “poşu” olarak adlandırılır. Siyah zemin üzerine gümüş rengi sırmalı iplerle dokunan “poşu”lar, kare şeklinde ve oldukça geniştir. Poşunun tüm kenarlarında yün ipliklerin doğal boyalarla boyanak elde edilmiş siyah, sarı, mavi, sarı, pembe, yeşil renkte, bir karış uzunluğunda, ard arda gelen püsküller vardır. Bu püsküllere “rîşik” adı verilir; baş kısmı gümüş tellerle sarılı haldedir.

“Rîşik”ların arkaya gelen kısmı ise iki karıştan daha uzundur ve diz altına kadar uzanır; saçın uzunluğunu ifade eden bir metafor olarak kullanılır.

Şırnak yöresinde yaşayan Kürt kadınları tıpkı diğer yörelerde yaşayan Kürt kadılarında olduğu gibi uzun saçlı olmak önemli bir süslenme biçimidir. Evli kadınların saçları açık bir halde örtünün altından salınırken, bekar kızların saçları ise örgü yapılır. “Poşu”nun iki paralel ucu birleştirilerek üçgen haline getirilerek başa örtülür. Uzun kalan ve her iki omuzdan sarkan uçlar alının üstünden çapraz geçirilerek başa dolanır ve enseden bağlanarak sabitlenir. Alnın orta kısmına gelen ve her iki ucun kesiştiği yere ise büyükçe bir firkete takılarak dolanan bağların sabitlenmesi sağlanır. Firketenin üstüne ise altın, gümüş ya da boncuktan yapılma bir alınlık takısı takılarak süslenir. Bu bağlama biçimine “kofî” ya da “kesrevan” adı verilir.

Şırnak yöresinde yaşayan Kürt kadınlarının geleneksel giysisi şu şekildedir:

İç kısma “bin kiras” (iç allet) adı verilen, müslin kumaştan, uzun kollu, geniş kesim, baştan giyilen, yakası ince şerit dantelli, uzunluğu kalçanın altına kadar olan bir iç atlet giyilir. “Bin kiras”ın üstüne ise yaşlı ve bekar kızların yuvarlak yaka, evli ve çocuklu kadınların ise göğsün altına kadar açık ya da V yaka “kiras” adı verilen pamuklu iç elbise giyilir. “Kiras” uzun kolludur ve kolların ucu “lewendî” adı verilen yaklaşık olarak 1.5 metre uzunluğunda aynı kumaştan dikili haldedir. “Lewendî” kullanım alanına göre 4 farklı bağlama biçimi ile karşımıza çıkar:

1-   Düğünlerde halaya duran kadınlar serbest bırakır. Bu sayede oyunun ritmine göre lewendîler ahenk oluşturur.

2-   Kürt kadını yemek boşaltıyorsa lewendîyi bağlayarak omuzuna atar; böylece kol uçları dirseğe kadar çıkar ve rahat çalışma imkanı verir.

3-   Lewendî iki ucundan bağlanarak arkaya atılırsa meşgul olduğu ve iş yaptığı anlamını taşır.

4-   Lewendî kollarda dirseğe kadar sarılı halde ve toplanmış halde ise işini bitirdiği ve hiçbir şeyle meşgul olmadığı anlamına getir.

“Kiras”ın üstüne ise tek parçadan oluşan “fîstan” adı verilen elbise giyilir. “Fistan” günlük yaşamda renkli ve desenli pamuklu kumaştan dikilmiş olduğu halde şenlikler ve düğün merasimlerinde ise renkli, desenli saten, kadife ya da ipek kumaştan dikilidir. Ayak bileklerine kadar uzanan “fistan”, bekar kızlarda ve yaşlı kadınlarda yuvarlak yaka olduğu halde evli ve çocuklu kadınlarda ise göğüs altına kadar düğmeli ya da V yakadır. Kadınlar bu sayede göğüslerini dışarı çıkararak bebeklerini emzirebilirler. Köylere gidildikçe hava şartlarının daha sert olmasından dolayı birkaç “fistan” üst üste giyilir.

 
                   Uludere kadın baş bağlama biçimi

“Fistan”ın üstüne uzun kollu “kutik” adı verilen, önü bele kadar V yaka kesim, ayak bileklerine kadar uzanan, günlük yaşamda pamuklu kumaştan dikili, şenlik ve düğün gibi merasimlerde ise tül üzerine pullu ve güpurlu işlemelerin olduğu üstlük giyilir. “Kutik”in üstüne bele ise “şutik” adı verilen kuşak bağlanır.